Аз онҷо, ки Ибни Аббос парваришёфтаи мактаби рисолат ва Амир-ал-мўъминин(а) буд ва дониши тафсирро назди Алӣ(а) фаро гирифта буд, дар тафсири Қуръон ва фаҳми маонии он бар шеваи салафи солеҳ, ки асоси он бар пояҳои устувор бино шуда буд, роҳ мепаймуд ва дар ин роҳ ҳаргиз мунҳариф нагардид.
Шеваи тафсири Ибни Аббос ҳамчун дигар саҳоба, ки ба тафсир шўҳрат ёфтаанд он буд, ки дар тафсири Қуръон нахуст ба худи Қуръон ва сипас ба аҳодис ва суханони Пайғамбари акрам(с) муроҷиат мекард ва дар ниҳоят бо кумаки асбоби нузул ва шароити замонӣ ва маконӣ нузули Қуръон ва соири улуме, ки ба наҳве бо Қуръон иртибот дошт, ба иҷтиҳод мепардохт.
Бо таваҷҷўҳ ба он чӣ баён шуд, равиши Ибни Аббосро метавон дар мавориди зер хулоса намуд.
1-Фаҳми Қуръон бо муроҷиат ба худи Қуръон
Ин равиш, ки мутмаинтарин ва мустаҳкамтарин роҳ барои фаҳми маонии Қуръон ва бартар аз дигар далелҳои лафзӣ ва маънавӣ аст, Ибни Аббос онро баргузидааст; зеро беҳтарин далел бар мақсади ҳар гуянда, қароини лафзӣ аст, ки дар каломи худи ў омада ва ў онҳоро такягоҳи гуфтори хеш қарор додааст. Бинобар ин Ибни Аббос дар равшан кардани мавориде, ки мақсад аз нузули он пўшидааст ва дар дигар оёти Қуръон тавзеҳоте дар бораи он дода шудааст, ҳеҷ гоҳ аз муроҷиат ба худи Қуръон ғафлат наварзидааст.
Ба унвони намуна ў ду марг ва ду ҳаётро дар ояти шарифаи
«قالوا ربّنا أمتّنا إثنتين و أحييتنا إثنتين»
бо замима кардани ояти
«کيف تکفرون با لله و کنتم أمواتا فأحياکم ثمّ يميتکم ثمّ يحييکم ثمّ إليه ترجعون»
чунин маъно кардааст: «Қабл аз офариниш, инсонҳо мурда буданд, пас зинда шуданд, (офарида шуданд), он гоҳ тамоми мардум хоҳанд мурд ва дубора рўзи растохез зинда хоҳанд шуд».
2-Риояти асбоби нузул
Аз он ҷо ки оёт ва сураҳои Қуръон ба тадриҷ дар фосилаҳои замонӣ ва муносибатҳои гуногун нозил шудааст, огоҳӣ ба асбоб ва шаъни нузули оёт барои дарки мақосиди Қуръонӣ бисёр муҳим ва инкорнопазир аст, лизо ҳар кас, ки бихоҳад мафоҳими Қуръонро баррасӣ кунад, қабл аз ҳар чиз бояд шаъни нузули оятро бидонад.
Ибни Ааббос аз муфассирине буд, ки ба ин мавзўъ таваҷҷўҳ ва инояти вежае дошт. Оятуллоҳ Маърифат дар ин бора мефармоянд.: «Ибни Аббос донишманди бузурги уммат,
ба ин мавзўъ (асбоби нузул) комилан тавҷҷўҳ дошт ва дар фаҳми маонии Қуръон, дар мавориди бисёре бар донистани асбоби нузул такя намудааст, ў ҳамеша дар мавриди асбоб ва ашхос ва соири масоили марбут ба шаъни нузул бо ҷиддият пурсиш менамуд ва ҳамин амр боиси барҷастагӣ ва маҳорати вай дар фанни тафсир шудааст».
Аз ў нақл шудааст, ки муддати ду сол дар талош будам, то аз Умар(р), мисдоқи ду зани Пайғамбар(с), ки бар вай сахт гирифтанд ва ояти
«إن تتوبا فقد سغت قلوبکما…»
«…Магар ин ки шумо ду зан ба дар гоҳи Худо тавба кунед, ки дилҳои шумо сахт мунҳариф гаштааст» — дар бораи онҳо нозил шуда буда, шаъни нузули онро бипурсам, вале бими бархурди тунди вайро доштам, то оқибат ҷуръат пайдо намуда аз ў пурсидам ва ў гуфт: «Он ду Ҳафса ва Оиша буданд».
3-Такя бар тафсири манқул
Севвумин вижагии Ибни Аббос такя бар аҳодиси манқул аз Пайғамбар(с) ва Аҳли байти пок ва асҳоби баргузидаи ўст. Ў дар ин роҳ аз ҳеҷ талоше вогузор намекард, то ин ки дар дониш ва фазилат саромади замонаш гардид. Вақте аз ў пурсиданд чӣ гуна ба ин ҳама дониш даст ёфтӣ? гуфт:
«بلسان سئول و قلب عقل»
«Бо забони пурсишгар ва қалби фарогир».
Лизо илова бар ин ки 660 ҳадис мустақиман аз Пайғамбар(с) нақл намудааст, дар нақли ҳадис бар аҳодиси маъсур ва дорои маъхази дуруст такя мекунад.
Ҳамчунин муроҷиат ба саҳоба барои ба даст овардани суханони Пайғамбар(с) дар бораи масоили динӣ ва тафсирӣ, ки дар гузашта шавоҳиде бар ин матлаб зикр шуд, далели
дигаре бар таваҷҷўҳи болои ў ба тафсири саҳеҳи манқул аз Пайғамбар(с) аст.
4-Муроҷиат ба ашъор ва луғоти араб барои тафсири оёт
Худованд дар тавсифи Қуръон мефармояд:
«انّا جعلناه قرآن عربيا»
ва дар ояти дигаре мефармояд:
«و هذا لسان عربیّ مبين»
Бе тардид Қуръони карим аз ҳар ҷиҳат ба шеваи фасеҳи забони Араб нозил шудааст; ҳам дар интихоби асли вожаҳо, ҳам дар сохтори ҷумалот, ҳам дар эъробу бино ва ғайра ва комилан расо ва шево аст. Қуръон дар ҳар як аз ин заминаҳо шевотарини онро назди аҳли забон интихоб намудааст. Аз ин рў ҳар гоҳ фаҳми калимоти Қуръон бар касе мушкил бошад, бояд барои рафъи он ба каломи фасеҳи арабии муосири нузули Қуръон муроҷиат намояд.
Ибни Аббос аз ҷумлаи касоне буд, ки маҳорати болое дар адабиёт ва ашъори араб дошт ва ҳар гоҳ ба мушкиле бармехўрд, ба суроғи ашъор ва истеъмоли қабоили араб мерафт.
Ибни Ансорӣ аз тариқи Икрима аз Ибни Аббос нақл мекунад, ки гуфт: «Агар мехоҳед саволе аз ман дар бораи калимаҳои ноошнои Қуръон бипурсед, ба шеъри араб муроҷиат кунед, чун шеър вожаномаи араб аст».
Ин буд шева ва равише, ки Ибни Аббос дар тафсир онро паймудааст. Огоҳии густардаи ў дар ҷавониби мухталифи улум ва маориф боис шуд, то дар ҷаҳони тафсир дурахшад ва мумтоз ҷилва кунад.
Табаҳҳури ў дар шинохти асбоби нузул ва тасаллут бар маҳкам ва муташобеҳ, қироатҳо, аҳкоми Қуръон, таърих, ҷуғрофиё ва аз ҳама муҳимтар ошноии фаровони ў ба луғат ва адабиёти араб ба ин дурахшиш кумаки шоёне кард.
Муҳаммадсиддиқ Ҳусейнзода
